15 maart 2014

Vandaag maar weer een gewone werkdag. Eerst maar eens horen hoe het met de patiënten is gegaan, waar nog wat vragen over waren. Eerst het meisje met de langdurige ontsteking aan haar voet. Het bot leek op de foto niet aangetast en dat is gunstig. Met antibiotica moet dit goedkomen, denk we. Maar we willen haar wel over 4 weken terugzien. Dan de jongeman met de bloedarmoede waar afwijkende rode bloedcellen  (sikkelcellen) werden vermoed. Maar dat bleek niet het geval. Hij kreeg een goede wormenkuur en ijzer en over vier weken komt ook hij ter controle terug.
Gisteren, tijdens de antimalaria-actie, bleek er een man op Fame gezien te zijn met naar alle waarschijnlijkheid een infectie met antrax, miltvuur. Dokter Mwansjana wist het zeker. Ook dat had hij vaker gezien. De ontstekingen zaten in het gezicht en de pus liep eruit. Ik zag de foto die een collega ervan met zijn mobiel had gemaakt: afschuwelijk. Antrax is een zeer besmettelijk ziekte met een vaak ernstig en fataal beloop. De patiënt had verteld dat er kort tevoren al iemand in zijn omgeving met dezelfde verschijnselen was overleden. De patiënt werd, zo begreep ik, onmiddellijk doorgestuurd naar een ziekenhuis in Arusha waar een isolatieafdeling bestaat. En er zal door de autoriteiten actie worden ondernomen in het gebied waar de patiënt vandaan komt waarbij met name wordt gekeken naar het vee en het vlees. Miltvuur kan overigens behandeld worden met antibiotica, zij het dat dit wel een tijd duurt. De ziekte laat vaak lelijke littekens na. De bacterie die de ziekte veroorzaakt, kan stofjes, sporen, ook buiten het lichaam achterlaten, die als ze na vele jaren worden ingeademd of op een andere manier in het lichaam komen de ziekte kunnen doen ontstaan. Bij poederbrieven en bij biologische oorlogsvoering zou hier gebruik van kunnen worden gemaakt.
Dat ziekten als miltvuur hier kennelijk nog voorkomen, realiseer je in Nederland eigenlijk niet. Hetzelfde geldt voor de ziekte bij de man die afgelopen nacht werd opgenomen wegens dreigende uitdroging door braken en diarree met bloed en flinke koorts. Het zou hier om een besmetting met shigella gaan, een bacterie die bij ons ook wel voorkomt, maar die ik in bijna 35 jaar slechts eenmaal ben tegengekomen. Een halve dag later vergaat het deze patiënt dankzij de meteen ingezette behandeling gelukkig alweer heel wat beter.

Op de poli zag ik een 35-jarige masaaivrouw met al bijna een jaar last van haar linker knie. Eigenlijk zag ik er niet zoveel bijzonders aan behalve dan pal naast de knieschijf: op de huid evenwijdig aan elkaar een stuk of zeven kleine littekentjes. Van mijn Tanzaniaanse collega begreep ik, dat Masaai mensen geloven dat pijn kan verdwijnen door de huid met een mes te bewerken waardoor er wat bloed afloopt. In dit geval dus kennelijk niet, anders was de patiënt wel weggebleven.
Het is trouwens toch een raar fenomeen dat patiënten soms zo lang wegblijven waardoor de kansen op een succesvolle genezing sterk afnemen. Wij kennen dat fenomeen ook wel, maar gelukkig niet zo vaak. Zo werd er gisteren een 51-jarige man gezien die na een motorongeval pijn in zijn heup had en niet goed meer kon lopen. Gedurende ruim een half jaar bezocht hij een heel leger medicijnmannen of wat daarvoor doorgaat, hetgeen hem veel geld had gekost maar geen verbetering. Het bleek om een fractuur(!) van de heup te gaan, die uiteraard intussen helemaal was vergroeid. Hij kan een orthopeed gaan zoeken. Maar het is de vraag of dit nog goed komt. Hetzelfde geldt voor de 68-jarige man met, volgens zijn eigen verhaal, hoofdpijn en pijn in de nek ten gevolge van een val in een put enkele maanden geleden. De man bleek zijn nek amper te kunnen bewegen en ook zijn armen niet omhoog te krijgen. Er zou natuurlijk wat beschadigd kunnen zijn in zijn nek, maar een operatie zit er toch niet meer in. Dan wel een foto maken? Vooruit, laten we het maar doen.

Een van de activiteiten die we op Fame haast nooit doen, is het uitspuiten van de oren. Klachten op dit gebied komen hier dan ook amper voor. In ons land is dat wel anders: elke dag hebben wij wel een paar 'klanten' met een verstopt oor. Meestal een klusje voor onze Melissa. Wattenstokjes heb ik in Tanzania ook nog niet gezien. Het gebruik ervan of beter gezegd het niet gebruiken ervan ligt waarschijnlijk ten grondslag aan het al dan niet verstopt raken van de gehoorgang. Bijna altijd is peuteren met een wattenstokje het begin van ellende. De gehoorgang is zelfreinigend en dat hebben we als mensen te respecteren. Met een wattenstokje vis je weliswaar wat oorsmeer op, maar het grootste gedeelte duw je dieper naar binnen. Hoe vaak ik dat in mijn leven al niet tegen een patiënt heb gezegd, ik weet het niet meer. Maar ja, dan is het leed vaak al geschied en moet er grover geweld aan te pas komen. Laten we eens een voorbeeld nemen aan Tanzania: weg met die wattenstokjes, die heb je als mens niet nodig.

Intussen eens bij deze en gene geïnformeerd hoe met name die masaai-vrouwen vaak van die enorme gaten in hun oorschelpen organiseren. Ze blijken eerst een of meerdere gaatjes te maken, waardoorheen ze een voorwerp duwen dat met de tijd steeds groter wordt. De randen worden afgeplakt om ontstekingen en irritatie te voorkomen en zo krijg je steeds meer dat je oorlellen als het ware gaan uithangen. Het wordt mooi gevonden, hoewel je ook steeds meer jonge masaai-vrouwen ziet die het niet meer doen. Mannen doen het ook, zij het veel minder vaak. 

Er komt een zwakke 78-jarige man binnen ondersteund door zijn zoons. Hij heeft prostaatkanker met uitzaaiingen in het onderste gedeelte van de wervelkolom en zoiets is altijd heel pijnlijk. Behandeld wordt de man niet, tenminste niet tegen de kanker. Hij krijgt  wat pijnstillers, maar zo te zien is het niet afdoende. Sterkere of andere pijnstillers zijn evenwel niet hier voorhanden. De katheter van de patiënt moet worden verwisseld en dat blijkt een heel gedoe. De huidige zit verstopt en dat is goed te ruiken. De zoons weten hun vader geduldig en met veel begrip op de onderzoekbank te krijgen en dan blijkt het niet moeilijk meer de katheter te vervangen. Maar o, wat is dit een nare en zielige situatie.

Opvallend vind ik bij Fame dat er zoveel patiënten voor het eerst komen, ik schat wel zo'n 40%. Als deze mensen, omdat ze tevreden zijn en een nieuw probleem hebben, later  weer terugkomen, dan voorzie ik dat de polikliniek binnen de kortste keren uit z'n voegen barst. Men zit er nu al redelijk aan de tax, dus dat belooft wat. Bij Fame realiseert men zich dat ook wel, alleen: wat te doen? Overigens blijken veel van de nieuwkomers voor hetzelfde probleem al eens elders advies te hebben gevraagd. Dit kan een medicijnman, een soort drogist of een ander ziekenhuis zijn geweest. Papieren hebben de mensen daar nooit van, dus we moeten het doen met wat de patiënt er zelf van heeft begrepen of wat hij erover kwijt wil. Veel 2e of 3e opinies geven we dus en het kan zo zijn dat de kous daarmee af is en dat we de patiënt nooit meer terug zien. Maar in het andere geval....

Een 3-jarig jongetje komt binnen met z'n moeder. De vrouw heeft een klein postuur, ik schat haar lengte op 1.30 meter en ze ziet er oud en onverzorgd oud. Ze weet haar leeftijd niet, maar wel dat ze zes kinderen heeft. Het kind geeft een onverzorgde en ondervoede indruk. Het zou al geruime tijd last van buikpijn hebben. Het lichamelijk onderzoek levert niet zoveel bijzonders op maar het laboratoriumonderzoek wel: een forse bloedarmoede. Dit betekent hier altijd naast een ijzerrijke drank een wormenkuur en een controleafspraak over vier weken. De wormen en parasieten in de darmen lusten kennelijk ook het nodige.

Dan een 48-jarige masaai-vrouw die zich hevig verzet om binnen te komen en door een zoon en een ander familielid de spreekkamer ingeduwd wordt. Ze probeert steeds te ontsnappen. De vrouw maakt een zeer angstige en verwarde indruk en maakt afwerende gebaren en onsamenhangende geluiden. Ze is in psychisch opzicht eenvoudig gezegd: niet goed. We begrijpen dat de vrouw sinds een week in deze positie verkeert: ze zou 'in de kerk zijn'. Er werd steeds om regen gebeden en toen die kwam werd ze angstig en vluchtte de kerk in. Ze voelde zich bedreigd en sliep haast niet meer. Het was de eerste keer dat dit haar overkwam. De vrouw was psychotisch. Omdat een psychose medisch gezien een ernstige situatie is en omdat er verschillende oorzaken aan ten grondslag kunnen liggen, wilden we eerst meer weten over de gezondheidstoestand van de vrouw. Die bleek uiteindelijk verrassend goed. Omdat er deze week een Amerikaanse neuroloog op Fame is, vroegen we hem ook om even mee te kijken. Hij vond evenmin afwijkingen en met name geen aanwijzingen voor een hersentumor. Opvallend was dat de vrouw in enkele uren tijd heel rustig en meegaand was geworden. De angst in haar ogen was verdwenen. Nu moesten we de familieleden om kalmte verzoeken, daar we graag de patiënt zelf aan het woord wilden laten. Uiteindelijk kreeg de vrouw voor enkele weken een stevig kalmerend middel mee en daarna beoordelen we het resultaat.

drukte bij FAME

Een 33-jarige vrouw met kinderwens met een grote zwelling van de onderbuik. Ze was wat mollig en daardoor kon je de zwelling van buitenaf niet goed zien. Wel door te voelen. De echo bevestigde wat we al vermoeden: een groot myoom van de baarmoeder. Dit is een goedaardige tumor, ook wel 'vleesboom' genoemd. Als het klachten geeft, moet je wat doen, anders kun je rustig afwachten. Na de overgang wordt zoiets vanzelf kleiner. In dit geval was er kinderwens en dus is er een probleem. In Arusha zou een gynaecoloog zitten, die hiermee wel uit de voeten zou kunnen, dacht m'n Tanzaniaanse collega. Dus  ging ze daarheen. Laat ik hopen, dat het haar succes oplevert.

Het eind van mijn verblijf bij Fame komt langzamerhand in zicht. Het wordt tijd om enigszins de balans op te maken. Allereerst in de kliniek. Daar liggen nu vijf patiënten. De 88-jarige vrouw is er al vier weken en ze doet het nog steeds. Onbegrijpelijk. Het is meer verzorging en verpleging dan een behandeling. Opvallend vind ik bovendien dat haar zuster, ook geen jonge vrouw meer, al die tijd niet van haar zijde is geweken. Trouwens ook onder de overige bezoekers zie ik dikwijls dezelfde gezichten. Maar dat het goed komt met deze patiënt, dat verwacht niemand. Door haar bedlegerigheid alleen al loopt haar conditie enorm achteruit. Het zou een wonder zijn, als zich dat nog herstelt.
Daarnaast ligt er een zwangere vrouw met een trombosebeen, die 4 weken geleden elders met antibiotica is behandeld wegens een ontsteking aan het been. Kennelijk is dat niet de juiste diagnose geweest. Zij krijgt injecties die de bloedstolling beïnvloeden en dat zou ze eigenlijk moeten hebben tot ruim na de bevalling. Zwangerschap is een risicofactor voor trombose en als je eenmaal een trombosebeen hebt gehad dan is het risico extra groot. Uit preventief oogpunt zou je de behandeling dan ook moeten voortzetten, maar dat gebeurt hier niet. Uiteraard bespreek ik wel hoe wij hier tegenaan kijken en m'n collega's luisteren aandachtig, maar daar blijft het ook bij. Hopelijk zien we deze patiënte niet terug en overkomt haar niets.

Verder zijn er opgenomen een vrouw van 30 met koorts wegens een gastritis, een ontsteking van het maagslijmvlies, en een urineweginfectie. Zij maakt het na een dag al een stuk beter. Datzelfde geldt ook voor een 82-jarige vrouw die er nu enkele dagen is en door een beroerte onder meer een halfzijdige verlamming heeft opgelopen. Zij moet oefenen. Maar een fysiotherapeut is hier niet, dus is de aanpak een stuk minder professioneel. Misschien nog een paar dagen hier en dan gauw naar huis. En dan is er een 11-jarig jongetje met epilepsie, een probleem waarmee hij al jaren bekend is. Hij had wat aanvallen achter elkaar en maakt het intussen goed nadat zijn medicatie is aangepast.

Tenslotte is er Grace, het in Fame al enkele jaren bekende leukemie-patiëntje, die een longontsteking ontwikkelde nadat zij chemotherapie kreeg die haar weerstand ondermijnde. Ook zij maakt het al een stuk beter. Maar zij blijkt onvoldoende witte bloedlichaampjes aan te maken. Dat komt door de chemo. Omdat nu haar weerstand is ondermijnd, loopt zij groot risico op ernstige ontstekingen. Die kunnen fataal aflopen. Ondanks staken met de chemo nemen de bloedcellen niet toe. We maken ons zorgen. Na een week komt de aap uit de mouw: elke avond krijgt Grace, ondanks ons verbod, toch die medicatie van haar ouders. Mijn collega Gabriel is er onthutst en boos over. Maar nu we de oorzaak kennen, is er hoop op herstel.

Gisteravond was er een soort afscheidsfeestje voor de vrijwilligers hier. Dokter Chris uit de VS en ik verlaten de komende tijd Fame en de neuroloog die een week met zijn arts-assistent is geweest, keren eveneens terug. Daarnaast kwamen er een paar in de buurt wonende Amerikanen, die zich onder meer bezighouden met safaritours en dergelijke, langs. Frank en Susan waren er ook. Het was op zich heel gezellig. Maar als er wat Amerikanen bij elkaar zijn, dan gaat hun stemgeluid omhoog en uiten ze zich in mijn ogen overdreven emotioneel. Amerikaanse televisieseries passeerden de revue en toen dit soort onderwerpen steeds meer de overhand begon te krijgen, vond ik het tijd om op te stappen. Als aandenken kreeg ik nog een pet van Fame, een fantasieoverhemd met een Tanzaniaans design en een leuk briefje mee. De pet pas precies bij degene met de geborduurde tekst die ik van Wendy en Melissa kreeg kort voor m'n vertrek. Ik heb vroeg m'n bed opgezocht, want ik was gewoon moe.

 

De polikliniek gaat gewoon door. Bij een jongetje van 11 die mank loopt wegens pijn in zijn heup en bij een masaaivrouw van 20 die allerlei gewrichtsklachten aangeeft, vinden we een positieve brucella-test. Beiden hebben brucellose, in ons land Maltakoorts of de ziekte van Bang genoemd. In Europa komt deze ziekte amper meer voor en zeker in ons land niet. De verwekker is een bacterie die overgebracht wordt door besmet vee zoals door het drinken van melk van dat vee. Omdat het houden van koeien, geiten en schapen een van de belangrijkste middelen van bestaan op het platteland van Tanzania zijn en omdat het vee hier absoluut niet brucella-vrij is, lopen de veehouders een groot risico op besmetting. De ziekte is goed te behandelen met antibiotica gedurende een week of zes. Als de behandeling te laat wordt gestart, bestaat het risico op een blijvende beschadiging van de gewrichten.

Verder zie ik nog een 29-jarige veehouder met een ongelooflijk uit de hand gelopen gecompliceerde herpes infectie in het gelaat. Het zou de tweede keer voor hem zijn. Gelet op de ernst moeten we hem nazien op iets onderliggends dat z'n weerstand wellicht aantast. Dat blijkt niet zo. Hij krijgt wat medicijnen mee en het advies zich direct te melden indien de symptomen zich opnieuw voordoen.

Heel boeiend is een 103-jarig klein, wat in elkaar zittend vrouwtje, die in een rolstoel naar binnen wordt gebracht. Ze blijkt te kunnen lopen, maar de zusters bij de receptie meenden er uit voorzorg goed aan te doen door haar maar meteen in een rolstoel te zetten. Ze is nog prima van geest. In haar gelaat zie ik van die donkerkleurige ronde aftekeningen en die blijken bij haar te berusten op het feit dat ze er graag goed uit wil zien. Geweldig, wat een ijdelheid nog op deze leeftijd. Maar is ze eigenlijk wel zo oud? Niemand kan het precies zeggen, want in dit land blijken de leeftijden ook nog wel eens te worden geschat. Maar ik maak er geen discussie van. Zeker niet nu ze mij steeds de hand rijkt om hem even vast te houden. Dat mag natuurlijk. En wat haar klachten betreft: eigenlijk niets bijzonders: wat algemene verouderingsverschijnselen die het bewegen wat bemoeilijken. Niets aan te doen, behalve dan misschien een paracetamolletje.

103 jaar?

Voorts passeerde nog een 82-jarige masaai met vage buikklachten die het gevolg bleken van de medicatie tegen tuberculose die hij sinds een maand moet gebruiken. Hij hoest overigens nog stevig. Als ik zijn buik onderzoek, zie ik meteen een forse navelbreuk en een dubbelzijdige liesbreuk. Dat heeft hij allemaal al jaren. Analyse van de buik aangevuld met een lab.onderzoek leveren geen bijzonderheden op. De patiënt kreeg het dringende advies vooral toch door te gaan met het gebruik van de medicatie, ook al heeft hij er wat hinder van. Die tuberculose moet onder controle worden gebracht.

Ik vind het trouwens opvallend hoeveel patiënten we per dag met buikklachten zien. Gelukkig blijkt het meestal geen ernstige oorzaak te hebben, behoudens dan de aanwezigheid van wormen en andere parasieten in de darmen. Niet dat die ook aangetoond worden, maar als standaardprocedure krijgt nagenoeg elke patiënt bij wie niets bijzonders is gevonden medicijnen op dit gebied mee. Vaak blijkt dat volgens mijn lokale collega's zeer doeltreffend. Bij het weeshuis waar ik eerder was, worden alle kinderen er standaard elke 3 maanden ontwormd. Dit zijn toch maatregelen die wij niet kennen. Bij honden en katten gebeurt dat soms bij ons en daarnaast bij paarden. Maar verder? Toch zien ook wij het nog wel een enkele keer. Bij wat onbegrepen buikklachten loont het zeker bij kinderen absoluut om af en toe eens naar de ontlasting te kijken. Dat is ons ons land niet altijd gemakkelijk, omdat de ontlasting vaak diep in de pot valt. Leerzaam is het beslist.

Er komt in korte tijd wederom een jonge man voorbij met een halfzijdige verlamming in het gelaat. In 35 jaar ben ik dit maar enkele malen tegengekomen, dit is nu de tweede in een paar weken. Ook hij ondergaat het bijpassende onderzoek en, omdat dit niets oplevert, de bijna-standaard medicatie waarbij het onduidelijk is of dit helpt. Maar we hebben niets anders. Navraag bij de Tanzaniaanse artsen leert mij, dat het ziektebeeld op Fame zeer regelmatig wordt gezien. Ik vind het een opvallend verschijnsel. Het zou zich goed lenen voor een onderzoek. Maar wie gaat dat doen?

Dramatisch vind ik een 19-jarige jonge vrouw die gediagnosticeerd is met hartzwakte. Nu kan dit waar zijn, maar omdat dit beeld vooral bij wat ouderen voorkomt, heb ik nog wat twijfels. Goede technische diagnostiek heeft niet plaatsgevonden en dat zou zeker bij zo'n jong iemand wel moeten. In overleg gaan we eerst de medicatie wat bijstellen. Intussen gaan m'n collega's eens goed bekijken waar deze vrouw het beste af is. Uiteraard bij een cardioloog, maar hoe en waar? En wie gaat dat betalen? Maar de gedachte is er in elk geval.

En tenslotte een vrouw van 30 met ontstekingen aan beide onderbenen. Pustels noemen we de blaarachtige ontstekingen, waar pus in zit als we ze zouden open peuteren. Dat doen we niet, want de bacterie kan zich dan makkelijk verspreiden. En de patiënt is met zo'n 'behandeling' niet gebaat. Even een oriënterend bloedonderzoek om te kijken of er een reden voor het probleem aanwezig is en anders antibiotica. Ook deze, in mijn ogen toch wel weer een aparte afwijking, wordt dus aangepakt met antibiotica. Wat zouden we kunnen en moeten doen zonder deze groep echt genezing brengende middelen? Het is een zegen voor mens en dier dat ze zijn uitgevonden, maar laten we vooral voorzichtig zijn en blijven met het gebruik ervan. Wat als de resistentie ertegen toeneemt en we niet meer hebben?

pustels

's Avonds hoor ik van een verschrikkelijk verkeersongeluk dichtbij. Twee meisjes die van school kwamen en langs de weg liepen zijn gegrepen door een uit de koers geraakte vrachtwagen. Een van de meisjes was direct dood en de ander is ernstig gewond afgevoerd naar een dichtbij gelegen ziekenhuis. Als ze daar maar niet voor dood wordt verklaard, terwijl ze nog leeft, denk ik later. Een bizarre gedachte, want nog dezelfde avond hoor ik het volgende over een ongeluk een week geleden op de weg tussen Arusha en Dar es Salaam. Hier werd een busje met een man of 25 erin frontaal geramd door een volle tankwagen. Zeven mensen werden direct naar het mortuarium gebracht, de rest vooral zwaargewond naar omliggende ziekenhuizen. Twaalf uur na het gebeuren werd een bediende in het mortuarium gealarmeerd en bleek een van de dood verklaarden toch in leven en hals overkop naar het ziekenhuis gebracht. Het ging om een 24-jarige vrouw die thans in een ziekenhuis in Nairobi verblijft, behandeld wordt aan een kaakfractuur en verder herstellend is van een bewusteloosheid. Ik twijfel niet aan dit verhaal, want ik hoor het van de beste vriendin van het slachtoffer en die heeft het rechtstreeks van de moeder. Naar verluidt zouden dit soort incidenten vaker in Tanzania voorkomen, maar dat kan ik natuurlijk niet nagaan. Wel is het een feit dat de meestvoorkomende doodsoorzaak bij mensen tot een jaar of 60 een verkeersongeval is. Er wordt hier dan ook vaak als een idioot gereden. Inhalen waar dat echt niet kan, zie je bijna voortdurend. Voor voetgangers bestaat amper respect en fietsers zie je amper, behalve dan wat op het platteland, soms als fietstaxi achterop en soms als vervoermiddel voor allerlei soorten vracht. Op de wereldranglijst betreffende de grootse kans om door middel van een verkeersongeluk om het leven te komen, staat Tanzania overigens op de vijfde plaats..... Overigens rijden ze hier links, nog een overblijfsel van de Engelse kolonisatie.

Op de dag voor mijn afscheid bij Fame is uiteindelijk toch nog de 88-jarige vrouw overleden. Het zat er al zo lang in en nu is het dan gebeurd. Toen ik het 's avonds hoorde, ben ik meteen even langsgegaan, om de familie te condoleren. Ze waren, ondanks hun verdriet, duidelijk blij en opgelucht. De laatste paar uur waren nog wel moeilijk geweest. Maar iedereen wist dat het moment zou komen. De familie was erg dankbaar voor de verleende hulp, zorg en aandacht. Dat was overduidelijk. Ik zegde toe dat aan iedereen over te brengen.

's Avonds nog een wonderbaarlijke ontdekking. Het warme eten wordt in de bungalow altijd keurig bezorgd in een soort plastic warmhouddoos. Al die tijd kostte het mij veel moeite die doos te openen: het deksel zat vaak moer en moervast. Messen en andere voorwerpen ertussen wrikken en dan lukte het meestal wel. Behalve dan op de laatste avond: met geen mogelijkheid open te krijgen. Gelukkig zag ik net een van de masaai-nachtwachten de bungalow naderen en in de veronderstelling dat hij wel heel sterk zou wezen, heb ik hem om hulp gevraagd. Hij keek even, draaide aan het deksel en open was de doos. En ik maar steeds trekken en nooit draaien. Stupid ik.

warmhoudpot

Afscheid is nooit leuk en dus ook van Fame niet. Ik loop iedereen zo'n beetje af. Het keukenpersoneel, de tuinmensen, de schoonmaaksters van de bungalow, de receptionisten, de verpleegkundigen en natuurlijk alle collega's. Frank en Susan zijn er niet, maar die had ik al eerder de hand geschud. Als ik het zo in ogenschouw neem, dan behoren alle Fame-medewerkers eigenlijk tot een grote familie. De band onderling en met de tijdelijke gasten, zoals ik, is heel goed en heel persoonlijk. Niemand voelt zich verheven en iedereen heeft maar een doel: het leveren van goede zorg aan de patiënten. Frank heeft er in de korte tijd iets fantastisch van gemaakt. En hij is nog lang niet klaar: de verloskundige en de röntgenafdeling staan voor korte termijn gepland. Dan moet er wat meer specialisatie komen, zoals een chirurg, een gynaecoloog en een neuroloog, al dan niet parttime. Dit verdient steun, ook onze steun vanuit Nederland. Ik ben blij dat ik m'n steentje aan dit prachtige en bijzondere project heb kunnen bijdragen.

Ik blijf het nieuws uit Nederland nog steeds een beetje volgen. AZ heeft de eerste wedstrijd in deze ronde van de Europaleague, zij het krap, ook weer gewonnen. Het doet me deugd.
Na het vertrek van Fame ga ik eerst nog een paar dagen naar Arusha. Boay komt ook, dus dat wordt weer gezellig. En dan via Dubai naar huis. Het is het goedkoopst op dit moment en meteen een mooie gelegenheid ook daar even rond te kijken. Ik doe er geen verslag meer van, want ik wil alleen wat bijkomen en uitrusten. Ik kijk ernaar uit om weer thuis te zijn. Maar eerst heb ik nog een weekje vakantie en dan gaan we er weer voor. Tenslotte hoop ik dat mijn verslagen een beetje aardige indruk hebben gegeven van wat zich hier rond en met mij heeft afgespeeld.

dag bungalow!

 

 

10 maart 2014

Afgelopen weekend schijnt het carnaval te zijn geweest in Zuid-Nederland. Van carnaval hebben we hier geen weet. Tanzania is ook niet echt katholiek. Er wonen wel veel christenen in dit gebied, met name aanhangers van de Lutherse kerk, 7e dag adventisten en halleluja-achtige geloofsgemeenschappen en verder zie je wat moslims. Op zaterdag gaan de 7e dag adventisten en de moslims te kerke, en op zondag de andere christenen inclusief de katholieken. Ik vind het allemaal wel best. Zolang ze elkaar hier maar niet in de haren vliegen, moet iedereen maar geloven wat ie wil.

Zaaien met de hand

De zaterdag leek rustig te beginnen met een schimmeltje hier en een jeukplekje daar. Toen verscheen er ineens een van ver afkomstige bijna 60-jarige zieke vrouw met koorts, buikkrampen, spugen en diarree met bloed erbij. Kortom, reden genoeg om een infectie door een bacterie te veronderstellen. Tijdens het consult moest ze wel een paar keer naar het toilet. Reden voor m'n collega om haar te willen opnemen, maar dat werd door haar en haar familie geweigerd. Dan maar met ORS, zo'n viessmakende, maar zeker effectieve zout-suiker-oplossing, en een zootje pillen waaronder antibiotica naar huis. En het advies direct terug te komen als het niet gaat. Direct na dit consult werd het door m'n Tanzaniaanse collega wijs geacht de twee dames van de schoonmaakploeg te roepen om alles wat de vrouw maar aangeraakt zou kunnen hebben, te desinfecteren, of reinigen kan je beter zeggen. Ik vond dat geen slecht idee, want de patiënten zitten per slot met hun handen, de grootste bron van infecties aan van alles en nog wat. Niet alleen aan jouw handen, maar ook aan de stoelleuning, het bureau en de deurkrukken of aan de rand van de deur. Alles kreeg even een grondige beurt, behalve onze handen, die moesten we zelf natuurlijk aanpakken.

Ik zag een 32-jarige masaai-man vergezeld door z'n moeder en oudste broer. De laatste leek me een jaar of 50. Hij hoestte een tijdje, maar nog meer had hij last van z'n buik, eerst vooral aan de rechterkant maar de laatste weken meer links. Verdere klachten waren er eigenlijk niet. Bij onderzoek vond ik met de stethoscoop wat schavende geluiden op de borst en dat hoort niet. Het leek erop dat het onderste gedeelte van de linkerlong niet goed functioneerde. Bij het onderzoek van de buik kwam de aap al gauw uit de mouw. Bij de magere masaai zie je direct als de buik is opgezet: aan de linkerkant zat een grote zwelling. Hij bleek een enorm vergrote milt te hebben, naar schatting bijna 20 centimeter lang in plaats van de normale 6-7 centimeter. Die grote milt drukt de long natuurlijk wat weg en vandaar die rare geluiden. Op de direct aansluitend gemaakte echo bleek de grootte van de milt bevestigd. De meest voorkomende oorzaak blijkt in tropisch Afrika een chronische malaria-infectie, tbc of brucella te zijn. Maar het bloedonderzoek maakte snel duidelijkheid: leukemie. Welk type precies werd niet helder. Deze patiënt werd verwezen naar Arusha voor nadere diagnostiek en eventueel moet hij zelfs naar Dar es Salaam. Als alles rond is en hij krijgt chemotherapie, dan kan dat wel weer op Fame. Er lopen hier wel meer van die patiënten rond, die even wat heen en weer moesten reizen en door ons weer verder worden behandeld. Het stellen van een lelijke diagnose en het vertellen van deze boodschap aan de patiënt blijft voor elke arts altijd lastig. Of deze masaai-mensen werkelijk de impact begrijpen van wat er nu precies aan de hans is en welk traject ze eventueel ingaan, is me niet duidelijk geworden. Wel werd ik vele maanden de handen geschud en kreeg ik enkele zelfgemaakte sieraden in de vorm van halskettingen mee. De grootste heb ik direct omgedaan, zij het dat ik de geregen kraaltjes maar net om m'n grote hoofd kreeg. De hoofden van de masaai zijn in de regel kleiner dan die van de blanken, dat kun je om je heen wel zien. Maar ze waren zichtbaar blij dat ik de ketting ook echt ging dragen. Ik denk evenwel niet voor heel lang.

Hoewel de dokters hier goede bedoelingen hebben, zie ik toch ook dat ze dingen doen waar ik grote twijfels over heb. Het betreft hier bijvoorbeeld het op nogal snel voorschrijven van antibiotica en bepaalde pijnstillers. Met m'n Amerikaanse collega-vrijwilliger-arts had ik het er ook al over. Zeker bij antibiotica moet er terughoudend worden voorgeschreven. Hier bestaat evenwel de mogelijkheid die middelen ook gewoon ergens om de hoek te kopen, hoewel dat officieel niet is toegestaan. Maar het schijnt op grote schaal te gebeuren. Met medicijnen tegen tuberculose en aids(hiv) is het intussen goed gelukt deze illegale handel aan banden te leggen, maar met die andere middelen? Ook malariapillen zijn zo te koop, vaak voor een habbekrats. Voor heel veel mensen is het dan ook de gewoonte om bij koorts direct maar malariapillen te slikken zonder eerst te hebben laten kijken of het inderdaad wel nodig is. En als de koorts zakt en je voelt je wat beter, wordt de kuur vaak niet afgemaakt, en dat werkt weer de resistente in de hand. Middelen die hier, zelf bij kleine kinderen en bij buikklachten, gemakkelijk worden voorgeschreven zijn pijnstillers als ibuprofen en diclofenac. Dat gebeurt zelfs bij maagpijn. Het is de goden verzoeken. Met die middelen kun je immers maagbloedingen uitlokken. Paracetamol is daarom in ons land al jarenlang het middel van de eerste keus: het is niet het sterkste product, maar het is wel goedkoop en je kunt je er niet zo gauw een buil aan vallen. Ik probeer het de dokters hier uit te leggen en ze zeggen het te begrijpen. Maar ik heb m'n rug nog niet omgedraaid of ik zie ze het toch alweer doen. Jammer. Het stelt me teleur. Maar ik zal het ze blijven zeggen zeggen. Meer valt er niet aan te doen.

Tijdens het spreekuur

Heel apart vond ik een 46-jarige vrouw met een sinds 20(!) jaar bestaand beperkt oedeem van haar rechter onderbeen. Oedeem wil zeggen dat het been daar ter plaatse dikker is dan het andere been tengevolge van de ophoping van vocht, waardoor je er puntjes in kunt drukken. Zoiets kan vele oorzaken hebben en zeker als beide benen het hebben kun je denken aan hartzwakte, spataderen of een slecht functionerend afvoersysteem en schildklierproblemen. Maar als het aan een kant zit, kan er sprake zijn van een trombosebeen. Bij doorvragen bleek de diagnose trombosebeen enkele weken geleden elders bij deze vrouw gesteld te zijn, reden waarom ze injecties zou moeten hebben om het bloed als het ware wat minder stolbaar te maken. Bij onderzoek was dit volgens ons geen trombosebeen maar het gevolg van filiariasis, 20 jaar geleden. Hierbij raken door een ontsteking van de lymfeklieren de lymfevaten verstopt en kan het vocht niet meer weg. De oorzaak is een parasiet die door een mug wordt overgebracht. Als je er bijtijds bij bent, kun je de parasiet ook wel in het bloed aantonen, alleen dan moet je op drie verschillende tijdstippen in de nacht van de patiënt bloed afnemen. Zijn er al lymfebanen verstopt, dan kun je dan niet meer ongedaan maken. Alleen met een steunkous kun je de symptomen dan nog wat verlichten. En dat is niet onbelangrijk, want daarmee kun je ellende zoals ontstekingen aan het been voorkomen. Maar het merkwaardigste van alles vond ik toch dat uitstel van 20 jaar. Misschien wist de vrouw de uitkomst wel en wilde ze het nog eens horen in een ziekenhuis waar ook 'witte dokters' werken. Geef haar eens ongelijk.

Intussen is het in dit gebied van Tanzania al een dag of 10 erg warm en droog. Het zou regentijd moeten zijn, maar er is al een tijd geen drup gevallen. Er staat wel een stevig windje. Daardoor is het nog wel een beetje uit te houden. Maar de velden die nog niet of pas recent zijn ingezaaid worden snel droog. Dat geeft met die wind soms behoorlijke stofwolken. En met stof in je gezicht prikken je ogen en zit je neus dicht. Zeker als je, zoals ik, een allergische aanleg hebt, heb je er best wat last van. Maar hopen, met de boeren, dat het weer gauw gaat regenen.

Fietsenmaker

 

Openbare watertap

 

Wel grappig vond ik als observant een consult van een van m'n collega's. Een masaai-man van ongeveer 35 vroeg voor zijn 22-jarige vrouw een soort check-up aan. Tijdens het hele consult kwam eigenlijk amper de precieze reden voor dit verzoek boven water, terwijl er ook niet echt bij de vrouw werd geïnformeerd wat zij er van vond en of zij dat echt wel wilde. Ik heb me er maar niet teveel mee bemoeid, maar er achteraf natuurlijk wel over gesproken. Bij ons zou zoiets onbestaanbaar zijn. Als de partner al meekomt, vragen we altijd eerst of de 'patiënt' het ermee eens is. En als er maar de geringste twijfel is, dan mag manlief terug naar de wachtkamer. Zeker wanneer de patiënt een kind is, kunnen er pijnlijke situaties ontstaan. Tot de leeftijd van 12 jaar hebben ouders in gelijke mate nog alle rechten op medische informatie en beslissingsrecht en van 12 tot 16 jaar alleen nog wanneer het kind er geen bezwaar tegen heeft. En boven de 16 is het beroepsgeheim volledig van kracht. Een goede zaak denk ik. Ook hierover praat ik nog even na met m'n collega. Die vindt het een interessante materie.

Een 12-jarig meisje met haar vader op het spreekuur. Ze had al 3(!) jaar een pijnlijke zwelling op de wreef van een van haar voeten en het leek alsof er een zweertje zat. Het kind liep er wat mank van en druk op de plek was niet aangenaam. Bovendien voelde het hard aan. In het verleden was er geen ongeval of ander letsel geweest. Hier moest natuurlijk een röntgenfoto van komen. Als er een ontsteking van het bot is ontstaan, dan is dat niet gunstig. Langdurig hoge doses antibiotica zouden dat op z'n minst worden. Maar ook een operatie kan noodzakelijk blijken. We wachten de foto af.
Vandaag ook nog geassisteerd bij een operatieve ingreep wegens aambeien. De patiënt zei er veel last in de vorm van pijn van te ervaren en ze wilde er nu weleens vanaf. Door m'n collega werd besloten tot het inschieten van elastiekjes. Als een van de weinige huisartsenpraktijken in ons land passen wij die methode ook al een aantal jaren met succes toe. Het is niet zo'n grote ingreep en als je een beetje handig bent en de goede spullen hebt, is het in een minuut op 20 gepiept: 5 tot 6 elastiekjes heb je dan wel aan- of ingebracht. De patiënt ligt er alleen niet op z'n voordeligst bij misschien, maar als dokter let je daar niet op. Echt pijnlijk is het uiteindelijk niet echt, ook al gebeurt het zonder verdoving.
Bij Fame is het wel een hele ingreep. De patiënt wordt er bijna volledig voor onder narcose gebracht en er loopt wel 5 man personeel rond. Alles gebeurt er met de hand, zelf het eenvoudigste apparaat ontbreekt. Uiteindelijk lukt het om 5 elastiekjes te 'schieten' en dat is net op tijd, want de patiënt lijkt alweer bij te komen van het roesje.

De Duitse vrouw bij wie we vorige week een grote wond door een hondenbeet hebben schoongemaakt, kwam terug voor controle. Het zag er voor 75% beter uit, de rest moet nog wat. Uit dat slechtere gedeelte hebben we nog wat viezigheid gehaald en de patiënt gaan we nog een keer terugzien. Maar met de wond gaat het goedkomen, is de verwachting. De hele dag ook weer veel patiënten met vage buikklachten voorbij zien komen. Vaak berusten die op worminfecties of op besmettingen met parasieten en die zijn goed behandelbaar. Soms zit er een ontsteking met een bacterie van het maagslijmvlies bij, hetgeen simpel wordt aangetoond met een bloedtest. Of die nu helemaal betrouwbaar is of niet, als de uitslag positief is, krijgt de patiënt een serie van 3 verschillende medicijnen mee, de zogeheten triple-therapie. Wij doen dat ook, maar hebben liever een wat betrouwbaarder test. We vragen de specialist in de maag en de twaalfvingerige darm te kijken(scopie) en zo een diagnose te stellen. Hier kan dat misschien nog wel in de hoofdstad, maar dat is wel erg omslachtig. Vandaar die simpele bloedtest. Ik denk dat veel patiënten ten onrechte met kanon met drie series pillen worden behandeld, terwijl er vast ook zijn die anders behandeld hadden moeten worden. Het is ook in dit opzicht weer: roeien met de riemen die je hebt. En hier zijn de riemen gewoon: kort.

Tenslotte zag ik nog een jongeman van 32 met vage klachten, die bleken te berusten op een forse bloedarmoede. Dat was een paar maanden geleden ook al gezien, maar toen was het nog niet zo erg als nu. M'n Tanzaniaanse college voorspelde dat hij weleens 'sikkelcelanaemie', dat is een genetische afwijking van de rode bloedlichaampjes, zou kunnen hebben. Je ziet dat alleen bij mensen met een donkere huid en vooral bij bepaalde families. M'n collega zag op de patiëntenkaart waar de jongeman vandaan kwam en wist dat in die regio veel sikkelcelproblemen voorkomen. In het gebied van Karatu waar wij zitten, zien we het niet, zei hij. Dat heeft ermee te maken dat Karatu nogal hoog en daardoor zuurstofarmer is dan dat andere gebied. Patiënten met sikkelcel kunnen op  hoogtes dan ook niet leven, vervolgde hij, die gaan hier dood. Maar voor de precieze diagnose moet extra bloedonderzoek worden gedaan en dat hebben we ingezet. Ik ben benieuwd.

Boay voor zijn huis

Morgen ga ik na de visite in de kliniek met aansluitend een uurtje spreekuur met m'n vriend Boay naar de lokale markt, een kilometer of 30 hier vandaan. Dat schijnt altijd een hele happening te zijn. Iedereen die iets te kopen of te verkopen heeft, is er. Kleding, schoeisel, groenten, vruchten, kippen, geiten, schapen en zelf koeien worden er verhandeld. De meeste handelswaar komt 'te voet', dus de boeren met hun levende have gaan al vroeg op pad. 

Intussen draai de wereld natuurlijk gewoon door. Toenemende spanningen tussen het vroegere 'oost'  en 'west' en nu met Oekraïne en de Krim als inzet. Ik ben er niet gerust op en die Poetin, een echte Rus, keihard, wil z'n punt maken. Hopelijk houdt iedereen z'n hoofd koel en loopt het niet uit de hand. En dan heeft Ajax in Rotterdam gewonnen van Feijenoord en heeft AZ eveneens goede zaken gedaan: eerst door in Europaleague een ronde verder te komen en nu een mooie overwinning op Rkc. Ajax wordt kampioen, dat lijkt wel duidelijk. Die sokken van Wendy hebben dit keer niet geholpen...En intussen ook nog een mooie overwinning van AZ op Heracles.

Wat hier gewoon doordraait, zijn die verschrikkelijke bruine bonen met rijst. Ik heb besloten ze niet meer aan te raken. Ik kan ze echt niet meer luchten of zien. Twee dagen geleden zat ik werkelijk te koren boven m'n bordje waar al amper iets op lag. Ik heb er toen meteen een punt achter gezet. Dan nog liever teruglopen naar de bungalow voor een witte boterham of ergens een banaan zien te scoren. Aanvankelijk kon ik de bruine bonen nog wel pruimen, maar de liefde is nu echt over. Definitief. Gewoon uit lijfsbehoud.  

De dag naar de lokale markt bleek een belevenis. Ik ben wel een beetje van dat soort markten, want daar krijg je wel een aardige indruk van waar de bevolking in het gebied zich mee bezighoudt en hier dan vooral zich mee in leven houdt. Nadat hij mij had opgehaald, moest Boay uiteraard eerst nog wat familieleden of wat daarvoor doorgaat oppikken. De markt is in een dorpje ongeveer 30 kilometer verderop, alleen via een zanderige en stenige weg te bereiken. Nu de auto, althans de diesel, door mij toch al was betaald, wilde de familie natuurlijk ook graag mee. De weg was niet echt vervelend. We kwamen door nogal behoorlijk droge gebieden en door gebieden waar het groener en dus vochtiger was. In nattere gebieden zag je dan ook onnoemelijk veel maisvelden met opkomend mais, alles met de hand, korrel voor korrel in de grond gedrukt. Mais is hier een volksvoedsel. Als je er een pap van kookt, wordt het tamelijk stijf en heet het ugale. Je eet het net als wij aardappelen of rijst. Daarnaast wordt veel mais langs de weg en dan vooral in de loop van de avond op een houtskoolvuurtje geroosterd en verkocht, per kolf dan. Kennelijk vinden veel mensen dat lekker, want echt overal vind je van die roosterstalletjes. In de gebieden waar het wat vochtiger was, zag ik ook meteen meer bomen met daartussen koffieplantages. Enkele kilometers voor we de markt bereikten, sloeg Boay met zijn landrover een zijweg in, of beter gezegd: een zijpad. Hij wilde zijn ouderlijk huis laten zien en tevens zijn eigen woning temidden van hun eigen maisvelden. Zijn vrouw Pascalina en zijn twee jongste kinderen zouden thuis zijn. Het pad erheen was echt weer onmogelijk: je moet je in de auto stevig vasthouden anders sla je met je hoofd wel ergens tegenaan. Dan, na ongeveer een kilometer of twee zo gehobbeld en gehusseld te hebben, zag ik zijn huisje, letterlijk in 'the middle of nowhere'. Ongelooflijk vind ik dat mensen zo kunnen wonen. Het huisje is op zich niet onaardig, maar zo afgelegen: geen water en geen elektriciteit. Water wordt in grote vaten aangevoerd door een paar jongens met een ossen- of ezelkar, een heidense klus op die hobbelige en heuvelige paden. Boay heeft de beschikking over een generator, dus stroom kan mij maken. Maar het liefst zo weinig mogelijk anders moet er ook weer diesel worden aangesleept.

 

hooischuur

 

Overigens heeft de overheid er in de afgelegen gebieden voor gezorgd dat er waterputten zijn geslagen en dat een ieder het vrij staat deze te gebruiken. Dit water zou van goede kwaliteit zijn. Onderweg zag ik dan ook op heel wat plaatsen mensen hun vaten vullen bij die openbate tapplaatsen. Maar het transport en dat met die hitte...De mensen doen het. Het is natuurlijk veel beter dan water halen uit een goor riviertje, dat trouwens meestal toch droog staat.

Pascalina die ons heeft horen aankomen, staat ons al p te wachten. Elke keer dat ik in Tanzania ben, ontmoet ik haar wel een keer. Meestal in de buurt van Arusha, maar nog nooit hier in deze omgeving. Op het erf lopen ook nog drie straathondjes, die er slecht uitzien. Echt extreem mager. Die krijgen hier niet veel, dat is wel duidelijk. Als dierenliefhebber vind ik het vaak schrijnend om te zien hoe mensen dieren behandelen. Maar wie ben ik nou in deze positie om daar nu wat van te zeggen. Het wordt nog erger, want in een hoek zie ik buiten nog een stuk of acht misschien maar enkele dagen oud zijnde hondjes bij en tegen elkaar aanliggen. Wat moet daar nu weer van terechtkomen? Dat laat zich raden. De familie van Boay praat even snel bij met Pascalina en dan wordt het tijd verder te gaan. Maar eerst moeten we nog even het ouderlijk huis aandoen. Naast het oudste en oorsponkelijke gedeelte is er een wat nieuwer stuk. In het oudste deel sliep men in een soort kamers, waar nu geregeld allerlei dieren zitten, zoals kippen en geiten, of allebei. Eigenlijk zijn die kamertjes ook niet meer dan hokken of stallen. Armetierig.

Koeien

Er staan wat koeien bij elkaar achter een haag van acaciatakken met van die scherpe punten. En dan te bedenken dat giraffen die acacia's juist weer een lekkernij vinden: met hun tong halen ze rustig het groen tussen die scherpe punten weg.

Naarmate we de markt naderden, zagen we wat meer mensen op de weg lopen. Soms met wat geiten of koeien, soms op de fiets en een enkeling achterop een motorfiets, die als taxi diende. Tevoren was ik door m'n collega's van Fame gewaarschuwd, dat ik er behalve een banaan vooral niets op de markt moest eten, en zeker niet het vers geroosterde vlees. Dit in verband met besmetting door tbc, brucella of shigella, allemaal sterk ziekmakende bacteriën. En de familie van Boay waarschuwde mij voor dieven, rovers en ander gespuis en zij adviseerde mij bij hen in de buurt te blijven. Lekker dan.

bandenrecycling tot schoeisel



koehandel

 

kleding

Het bleek een behoorlijke markt. Ik schatte dat er wel zo'n duizend mensen rondliepen. Een behoorlijk gekrioel van mens en dier en vanuit de verte ook wel een fleurig gezicht met die masaai-kledij. Ik blijk er werkelijk de enige blanke en voel me daarom soms ook echt bekeken. Kramen worden er niet opgebouwd, alles speelt zich af op de grond. Zeker de helft van de markt wordt ingenomen door de koeienhandel en de handel in geiten en kippen. Dat is dan ook meteen het zieligste gedeelte. 's Ochtends worden er eerst wat van die dieren opgekocht door de barbeque-tenten en ter plaatse geslacht. Gelukkig was dat al gebeurd toen ik kwam. Stukken vlees hingen in de open lucht en in de loop van de dag meer omringd door allerlei vliegen. Uiteindelijk werd het vlees op takken gespalkt en schuin boven een vuur gestoken. Een stuk of 10 tot 15 lokale slagers of vleesverkopers hadden zo hun nering. Een tent erbij, wat ongekoeld bier of fris en smullen maar. Zo te zien voor velen een echte lekkernij. In enkele uren tijds leek de levende have wel van eigenaar verwisseld. Te voet naar elders, of ze nu wilden of niet niet. Dan maar klappen met een stok of trekken aan een touw om de horens of hals en vooruit met de geit. Je zag dat sommige kuddes liever niet werden opgesplitst. Maar de mening van de dieren telt hier niet. Trouwens waar wel? Ze moesten en zouden weer op weg. Naar een nieuwe toekomst. Voor hoelang?

kookhoek

de BBQ kan beginnen


De handel in koeien en geiten is er voornamelijk een voor mannen. Bij kippen ligt dat iets anders. De aanbieders ervan zijn meestal wel mannen, maar bij de kopers zitten opvallend veel vrouwen. De kippen zitten meestal bij elkaar gepropt in manden of liggen in groepjes bij elkaar met de poten aan elkaar gebonden. Deze dieren lijken zich al verzoend te hebben met hun noodlot, zo apathisch zitten of liggen ze er soms bij. De familie van Boay ziet een mooie volle kip en die gaat mee, waarschijnlijk nog niet voor vanavond maar dan wel voor morgen. Achterin de auto is ruimte voor het beest. Op zich kun je geen versere kip krijgen. Bij de meeste tenten waar je kip kun eten, en dat geldt ook voor de stad, lopen er buiten naast de keuken wel een aantal rond. Bestel je kip, dan wordt er gewoon een om zeep gebracht en als je dat niet wil zien, moet je even je hoofd afwenden. De gekakel moet je echter nog wel even meenemen alvorens je kunt gaan 'genieten'.

Kippen

 

Kippen op het dak

 

 

Geiten

 

Tabak

 

In de loop van een paar uur komen er steeds meer mensen op de markt. Vooral vrouwen. Groenten, fruit, aardappelen schaffen zij zich aan maar de meeste belangstelling gaat toch uit naar kleding. Er ligt hier werkelijk alles, maar van een dessin en kwaliteit, niet om over naar huis te schrijven. Verder goedkope Chinese radiootjes en gereedschap. Natuurlijk ook hun eigen schop, het omgekeerde model van wat wij kennen. Bij het bewerken van het land staan de mensen hier dan ook voortdurend gebogen met die schop. Dat kan toch niet best zijn. Maar zo gaat het kennelijk al eeuwen. Ik schaf me maar wat bananen aan, dat kan nooit kwaad.

Langs de rand van de markt zie ik een stuk of 15 tentjes waarbij zich iets vreemds afspeelt. Vrouwen zeven een lichtbruin, drabberig goedje en het drankje wordt per beker van ongeveer een halve liter aan de man gebracht. Het ruikt stevig naar alcohol en als ik naar sommige mannen kijk, hebben er een aantal hem al behoorlijk zitten. Van alle kant word ik aangemoedigd er ook van te nemen, maar hoewel ik alcohol beslist niet terugspuug, van dit spul moet ik toch echt niks hebben. Bij navragen blijkt het om een soort bananendrank te gaan, waarbij het eerste bereidingsproces bij de verkopers thuis plaatsvindt. Het wordt met water verwarmd, gekookt en gegist en het gefilterde brouwsel moet dan lekker zijn. Over het percentage alcohol dat erin zit, kan niemand iets zeggen. De getallen die ik hoor, zijn erg verschillend, de verkopers weten het zelf niet eens.

Bananenbier

Ook op de markt wordt losse tabak verkocht en door de masaai een gekruid goedje, dat je moet snuiven. Je zou er high van worden, begrijp ik een beetje van de masaaivrouw hie het mij probeert te slijten. Ze doet voor hoe je het snuift en wil dat ik het ook doe. Ik ben het echt niet van plan en ook niet om er wat van mee te nemen voor thuis. Ze zien me al aankomen. Bovendien wat moet ik tegen de douane zeggen als ze op Schiphol in m'n koffer gaan grutten?

Schoentje?

Intussen is Boay neergestreken in een van de barbequetenten. De stok met gespietste en gebraden vlees is voor hem in de grond gestoken en met een mes snijdt hij er stukjes van af dat hij eerst nog even aantipt met wat zout dat op een bordje voor z'n neus ligt. Het is handenwerk. Vandaar dat bij deze eettenten bij degenen die 'aan tafel' gaan of die klaar zijn, geregeld iemand langskomt met een vergane fluitketel met warm water, een stukje zeep of wat zeeppoeder, dit alles om je handen mee te wassen. Het vuile water valt in een bak die eronder wordt gehouden, maar dit water wordt meestel direct weer op de grond gegooid als het poetsen klaar is. Ook de familie van Boay laat zich het gebraden vlees goed smaken.

BBQ

Handen wassen

Het ruikt prima en het kost me moeite om niet toe te geven. Nu die bananen er maar in besluit ik en mijn trek neemt gelukkig direct een heel stuk af. 's Avonds bij terugkeer na het afleveren van de familie van Boay met de kip nog even Karatu in gegaan om wat kip met patat te scoren. Hij wist een goed bekend staande en drukke tent, maar het bleek een fiasco. De kip was taai en de patat slap, lauw en smakeloos, zodat er wat bier aan te pas moest komen om het geheel te kunnen doorspoelen. Gauw naar huis dan maar. De nacht was niet fijn. Onrustig geslapen, veel gezweten en bij het opstaan voelde ik het al aan m'n maag en darmen. Spugen en de racerij. Dus toch. Geen barbecue gehad. Dus die kip en die patat. Het bleek een kwestie van flink lossen, een paar pillen erin en toen ging het wel weer. De nieuwe dag stond te beginnen en ik moest me melden voor een bijzondere activiteit.

Vanuit een nabijgelegen hotel voor safarireizigers heeft men in samenwerking met Fame, het staatsziekenhuis in Karatu en de districtsgezondheidsdienst een plan de campagne gemaakt om in de gebieden die daarvoor het meest in aanmerking komen op middelbarte scholen voorlichting te geven over malaria. Deze week gaat er elke dag een ploeg van een man of zeven de bush in incluis voorlichtingsmateriaal, muskietennetten, prikmateriaal en medicijnen. Mijn collega Izaak van Fame gaat mee en ik zal hem supporten. Het lijkt me interressant. In elk geval heel belangrijk. Want in dit land gaan nog altijd veel mensen dood aan malaria, hoewel de situatie wel is verbeterd.
Ongeveer 40 kilometer diep in de bush in een extreem droog gebied waar je haast ook weer niemand tegenkomt, ineens weer aan het eind van een echt onmogelijke weg een aantal prachtige gebouwen. Het blijkt een meisjesinternaat; er zitten er zo'n 500 in de leeftijd van 12 tot 22 jaar. Het is katholiek. Het is een Spaanse organisatie die voor het geld zorgt en een Zwitserse religieuze orde heeft er de leiding. De meeste religieuzen komen echter uit India. Het zijn dus nonnen. De meisjes hebben allemaal dezelfde kledij. Dat zie je in ons land niet. In veel buitenlanden echter wel. Het heeft ook wel iets, moet ik zeggen.

 

schoolmeiden

 Schooljongens

Schoolkeuken

Alle meiden worden in een soort grote aula gedirigeerd. De leerkrachten achterin. Het gaat er heel gedisciplineerd aan toe. Kinderen zijn kinderen zeg ik altijd, maar een beetje beleefdheid en respect voor anderen mogen ze wel hebben. De nonnen hebben het wel voor elkaar. Als een van ons begint met ze door de microfoon te begroeten, dan volgt hun beleefde antwoord direct in koor. Ik vind het een genot om naar te kijken en te luisteren. De voorlichting blijkt heel interactief. De belangstelling van de kinderen is groot en er worden veel vragen gesteld. Na afloop worden bij 65 aanwezigen via een door sommigen als eng ervaren vingerprik, waaruit wat bloed is verkregen, door middel van een malaria sneltest vastgesteld of ze malaria hebben of niet. Uiteindelijk blijkt dat bij een kind het geval te zijn en die wordt, zonder dat de anderen het merken, voorzien van wat antimalariapillen. Ook worden een aantal klamboe's, aniti-muskietennetten, uitgedeeld. Ik denk dat dit een prima actie is. Deze meiden hebben het wel begrepen en die gaan het natuurlijk thuis vertellen.

Klamboe mee

De tweede school, een openbare school, bleek nog een stuk verderop te liggen. Nog droger dan droog en soms leek de omgeving op een woestijn. Er groeit niets meer. En heet. De chauffeur moest nog even zoeken en zelfs in deze woesternij wonen nog mensen en is een middelbare school. Het is de omgeving van de Hadzabe-stam, die ook wel als de 'bushmen' worden aangeduid. Er zijn er nog een paar honderd van en hun dagelijkse bezigheid is jagen met pijl en boog.

 

De school die we aandoen, telt 160 leerlingen en een deel woont er intern, omdat hun ouderlijk verblijf gewoon te ver is. De rest komt en gaat naar huis, al moeten sommigen er wel tweemaal 2.5 uur voor lopen! De kleur van deze school is wit, blauw en oranje. Ook weer grappig. Er zitten ook een paar moslimmeisjes op; het witte hoofddoekje verraadt hen direct. Ook hier hetzelfde programma en veel enthousiasme.

malariatests; nr 16 positief...

Aan het bloedprikken, eigenlijk een symbolische actie om te laten zien hoe eenvoudig je malaria vaststelt, mochten hier 40 kinderen meedoen en ook nu weer eentje met een positieve uitslag. Na het uitdelen van de laatste klamboe's gauw huiswaarts, alleen, niemand had nog gegeten. En dit vanaf 's ochtends een uur of acht tot nu vijf uur in de middag. Iemand aan boord van de auto wist nog een markt, waar we langs zouden komen en daar was natuurlijk ook weer zo'n heerlijke barbecue. Alleen weer niet voor mij. Bananen bleken er uiteraard ook, gelukkig maar.

Mooie masaai

 

schattig meisje

 

De terugweg was een stoffige bende. De chauffeur had er duidelijk zin in en trapte het gaspedaal maar eens diep in. Je voelde de auto heen en weer slippen op de zanderige en stenige weg. Ik denk dat je er stevig kunt slippen, als de wagen eenmaal die beweging heeft ingezet. Gelukkig ging het goed, maar het leverder wel heel veel stof op. Van dat fijne zandstof. Het komt terecht in al je porien, je ogen, neus en keel en je kleren. Echt heel vies allemaal. Ik ben blij dat ik m'n vuile kleren elke dag kan achterlaten. Ze worden keurig gewassen door de vrouwen die hier schoonmaken. Dat doen ze goed. Overigens, dat was nog even spannend: op de terugweg in de duisternis op een haar na een overstekende hyena gemist. Wat zijn dat toch een merkwaardige dieren, echt lelijk.

1 maart 2014

Dat AZ klappen kreeg van Ajax, vind ik niet zo erg. Ik zie vele malen liever dat Ajax kampioen wordt dan Feijenoord of PSV. Met die laatste club heb ik al helemaal niets. Met Feijenoord nog iets. Voor mijn collega Wendy gaat er bijna niets boven Feijenoord. Hoewel zij nagenoeg elke twee weken met een van haar jongens wel bij AZ op de tribune zit, blijft zij op een of andere manier de Rotterdammers, wij zouden zeggen; de 'kakkerlakken', trouw. Zij presteerde het zelfs eenmaal met Feijenoord-sokken aan bij mij thuis naar Ajax-Feijenoord te kijken waarbij zij weigerde op mijn dringend verzoek die dingen te bedekken dan wel uit te trekken. Maar goed: Ajax gaat voor het kampioenschap en dat is prima. Als AZ straks thuis tegen Ajax de halve bekerfinale speelt, wordt het andere koek. Ajax zal AZ onderschatten en dus....De beste zal winnen!

Maandag is wederom weer een heel drukke dag op de poli. De klachtenrij was wederom heel gevarieerd. Het lijkt echt veel op wat wij als huisartsen ook dagelijks zien: een kind met een onschuldig 'waterbreukje', een ander met een allergie van de ogen, een parasitaire infectie van de darmen, vragen over het uitblijven van een zwangerschap en dan toegespitst over het tijdstip dat er het best gevreeën kon worden, een elektricien met wat pijn tengevolge van een val van een ladder – hij was trouwens goed weggekomen- , iemand met lage rugpijn, iemand bij wie de medicatie tegen hoge bloeddruk nog niet op orde was en ga zo maar door.
Heel interessant was de oude baas met als klacht een achteruitlopende conditie bij wie we een sterk vergoot hart en een ernstig kleplijden vermoeden. In ons land zouden we zo'n patiënt snel verwijzen naar de cardioloog en naar alle waarschijnlijkheid zou hij ook nog wel geopereerd worden door de hartchirurg, alleen dat is hier allemaal niet voorhanden. De vraag is dan, moet je nog allerlei diagnostiek doen? Vooral als dat toch geen consequenties heeft. Ook al is die diagnostiek misschien nog zo simpel: een röntgenfoto en een ecg zijn immers zo gemaakt. We besloten echter om die onderzoekingen dan ook maar achterwege te laten. Maar wel wat medicijnen aan de oude baas te geven, die het hart van hem in meer of mindere zou beschermen. De discussie of wat zinvolle en zinloze geneeskunde is zouden we in ons land ook wat vaker moeten voeren. Praten met de patiënt, daar gaat het in wezen om. En vertel eerlijk hoe de vlag erbij staat.

Verder zag ik nog een 44-jarige vrouw bij wie 4 weken geleden naar linker voet inclusief een deel van het onderbeen was afgezet. Dit omdat het gebied bijna zwart (whats in a name?) was door onstekingen en doorbloedingsstoornissen veroorzaakt door haar suikerziekte. Behalve tijdens mijn opleiding ben ik zoiets in onze eigen praktijk nog nooit tegengekomen. Suikerziekte is een chronische kwaal en als je die niet bijtijds ontdekt en scherp behandeld dan kun je allerlei afwijkingen aan ogen, nieren en bloedvaten verwachten. Onze praktijkondersteuner Yvon doet de suikercontroles bij ons al heel wat jaren perfect en gedetailleerd volgens protocol en de resultaten zijn er dan ook naar. Gelukkig bleek de wond aan de stomp goed genezen, mede dankzij het feit dat de suiker bij de vrouw intussen goed gereguleerd was.

Opvallend vond ik de vrouw die weliswaar voor haar dochter kwam, maar en passant ook een vraag voor zichzelf had. Zij bleek ruim 7 maanden zwanger van haar derde kind en vroeg of haar bloedgroep bepaald kon worden. Weliswaar ging zij af en toe naar elders voor haar zwangerschapscontrole maar uit de door haar meegebrachte kaart met aantekeningen bleek de ruimte voor de bloedgroep en rhesusfactor niet ingevuld. Zeker wanneer zij rhesusnegatief zou zijn en haar kinderen rhesuspositief, dan kunnen er vooral vanaf de derde zwangerschap ernstige complicaties bij de baby optreden. Kennelijk had die vrouw hierover iets vernomen en vandaar haar vraag. Gelukkig bleek zij rhesuspositief te zijn. Niets aan de hand in dit geval.

 schurft in weeshuis

Tenslotte zag ik ook nog een pittig 9 jarig ventje met schurft. Hij woont in een naburig weeshuis en van de begeleidster begreep ik dat meerdere kinderen dezelfde klachten en afwijkingen hebben. Dat is niet verwonderlijk. In overleg is besloten om een dezer dagen een verpleegkundige van Fame langs het huis te laten gaan om te overleggen over ons voorstel: alle kinderen 3 dagen achtereen van top tot teen insmeren met een antischurftmiddel. Maar eerst moet de leiding ervan worden overtuigd. Anders zullen we de komende weken dagelijks kinderen met dezelfde besmettelijke aandoening gaan zien. Dat is water na de zee dragen. Overigens is het beoordelen van afwijkingen aan een donkere huid lang niet altijd eenvoudig. Bij een blanke huid is soms niet altijd duidelijk waarover het gaat, maar je kunt het tenminste wel goed zien. Bij een donkere huid is dat vaak verduveld moeilijk. Eczeem, schurft, een infectieus beeld, het kan allemaal op elkaar lijken. Ik heb ooit eens een boek over afwijkingen aan de gepigmenteerde huid aangeschaft, maar doordat je het in de praktijk maar weinig tegenkomt, ben je gauw weer kwijt wat je uit het boek heb geleerd. Maar er zijn hier gelukkig lokale dokters en die herkennen de afwijkingen vaak al meteen. En dat is weer leerzaam voor mij.

Dinsdag is het in Karatu marktdag. De hele omgeving schijnt ervoor uit te lopen. Er is een levendige handel, van meubels tot koeien, mango's tot kippen en van waspoeder tot geiten. Iedereen schijnt er te zijn. Het personeel en de artsen vinden het niet zo heel erg, want de poli is dan een stuk rustiger. Elke twee weken is het zover en blijven de patiënten uit. Het is net als bij ons als de elfstedentocht wordt gereden, de kroonprins trouwt of als er een belangrijke voetbalwedstrijd wordt gespeeld. Alle ziekte en ellende is dan even weg. Maar je kunt er de klok op gelijkzetten, de gebeurtenis is nog maar amper voorbij, of de telefoon staat alweer roodgloeiend. Hier niet, want de markthappening duurt de hele dag. Over de telefoon gesproken: die wordt hier, behalve dan de mobieltjes voor privégebruik, voor het ziekenhuis amper gebruikt. Iedereen komt gewoon en dan vooral in de tweede helft van de ochtend. Vaak is het lang wachten geblazen, want iets op telefonische afspraak, dat doen ze hier niet. Bij ons kunnen we niet zonder. 's Ochtends zijn in Castricum de 2 lijnen die we hebben nagenoeg voordurend in gesprek, dan gaat de fax-, de receptenlijn en de spoedlijn vaak ook nog. Zes nummers hebben we en dan duurt het de patiënten soms nog wel eens te lang. Ik begrijp dat best, maar nog een lijn erbij betekent meteen iemand extra om de lijn aan te nemen. Dat kost het meeste en helaas laat de financiering daarvan te wensen over. Dat kan niet uit, simpel gezegd.

Toch zien we op deze marktdag wel weer interessante ziektebeelden. Zo is er een jongeman met oorpijn met aan die kant van het gelaat een gedeeltelijke verlamming van de spieren aldaar. Dit probleem komt ook in ons land wel voor, maar het is tamelijk zeldzaam. Hier ook. De gedachte is dat een infectie met een herpesvirus ervoor verantwoordelijk is en ook al is niet eens zeker of het helpt, geven we ze patiënt meestal aan antiviraal middel met wat prednison erbij. Hier gebeurt hetzelfde. Meer kun je niet doen. Als de patiënt geluk heeft, geneest hij volledig. Maar bij pech blijft er soms een scheef aangezicht over. Dat is niet te voorspellen.

Verder is daar een 30-jarige man, vader van 4(!) kinderen, die komt klagen over zijn verminderde libido. Nadat er bij lichamelijk onderzoek niets is gevonden, wordt deze patiënt weer gauw heengezonden. Mijn Tanzaniaanse collega vermoedt dat deze man, zoals veel mannen hier er naast zijn eigen vrouw nog wel een paar andere vrouwen op nahouden. In dit verband zien we vandaag trouwens opvallend veel mannen met problemen aan hun geslacht. Bij navraag blijken de meesten maar wat te doen. Van condooms hebben ze allemaal gehoord, maar gebruiken: ho maar. Sommigen hebben inderdaad onstekingen aan hun geslachtsorgaan en krijgen antibiotica mee. Tevens krijgen ze het verzoek hun partner(s) ook naar Fame te sturen. En tenslotte wordt hen uiteraard ook nadrukkelijk voorgehouden condooms te gebruiken met uiteraard de redenen ervan. Daarnaast een paar patiënten met wie het zo goed ging, dat ze maar met hun medicatie zijn gestopt. Dit fenomeen komt mij wel bekend voor. Je kunt het mensen soms nog zo goed uitleggen hoe belangrijk het is om de goede situatie te handhaven met de voorgeschreven middelen, als mensen zich goed voelen dan verdwijnt bij sommigen elke neiging om nog pillen te blijven slikken. Ik vergelijk het altijd met een  bril: zet je hem op dan zie je goed ook al worden je ogen er niet beter van. En zonder zie je beroerd. Bij een patiënt, die al eerder gewaarschuwd was om niet op eigen houtje te stoppen, ontstond een daverend epileptisch insult en met door de valpartij tevens letsel in het gezicht. Hij kreeg z'n pillen weer mee met de boodschap er nooit meer mee op te houden. En bij een andere patiënt bleek, nadat hij gestopt was, de bloeddruk weer tot een gevaarlijke hoogte was opgelopen waardoor een beroerte dreigde. Hij beloofde voor de zoveelste keer beterschap toen hij z'n recept in ontvangst nam.

Al vroeg in de ochtend een jonge kokkin gezien waarbij in de keuken een steekvlam of iets dergelijks was opgetreden die haar gezicht had getroffen. Ze had duidelijk pijn. Bij nadere beschouwing bleek het gelukkig om een eerste graads brandwond te gaan. Het hele gelaat was bedekt met een kleverig goedje, dat honing was. Als eerste hulp bij brandwonden wordt bij ons afkoelen met lauw water gebruikt, maar hier wordt het geheel ingesmeerd met honing. Niemand begrijpt precies waarom, maar het is traditie en men denkt dus dat het helpt. Zeker bij ernstiger brandwonden lijkt mij die zoetigheid eerder kwaad dan goed: het geeft voedsel aan bacteriën en verwijderen van dat kleverige spul is toch nodig als je de wonden goed en steriel wil verbinden. Wat zal dat pijnlijk zijn. Hier valt nog wel een wereld te winnen. De jonge dame wordt voor observatie nog een paar uur vastgehouden in de kliniek en mag daarna vertrekken.

brandwonden bij kind

Medisch gezien veel ernstiger waren de 2e graads brandwonden bij een 3 jarig masaai jongetje van de onderbuik en bovenbenen. Ze waren veroorzaakt door contact met hete soep. Door de verpleegkundigen werden de wonden zo goed en zo kwaad als dat ging gereinigd en verbonden. Eigenlijk was het voorstel om het kind enkele dagen op te nemen. Dat was voor de vader echter geen optie; hij zei dat hij dat niet kon betalen. Dan maar antibiotica mee, daar bij brandwonden van enige omvang infectie ervan op de loer ligt. Tevens werd dringend verzocht om met de kleine voor controle over vijf dagen terug te komen. Grote kans dat we ze niet meer zien, zei m'n Tanzaniaanse collega.

Vanuit Arusha, bijna 2 uur rijden, kwam nog een Duitse vrouw van eind 40 die ruim 2 weken tevoren door een hond was gebeten. De vrouw woont al vele jaren in Arusha en houdt zich bezig met liefdadigheid, geboortebeperking en baby's. Bij navraag bleek het niet om een straathond te gaan, maar om haar eigen, beide honden die met elkaar in gevecht waren geraakt en die zij wilde scheiden. Voor hondsdolheid(rabiës) hoefden we dan ook niet te vrezen. Als dat wel zo was, ben je hier nog niet jarig, zeker als je tevoren niet gevaccineerd bent. Waarschijnlijk zijn in heel Tanzania geen antistofinjecties tegen rabiës te krijgen en zul je ervoor naar Kenia, Zuid-Afrika of wellicht terug naar Europa voor moeten. De wond die de vrouw aan haar onderbeen had opgelopen, was wel ernstig: groot en diep met ontstekingsverschijnselen in de omgeving. Ze werd opgenomen, kreeg antibiotica en de volgende dag werd onder narcose al het dode weefsel, dat de ontstekingen toch alleen maar onderhoudt, rigoureus verwijderd zodat er een schone wond ontstond. Vanwege de grootte van de wond zou er dan een transplantaat over worden gehecht, maar daar heeft hier niemand ervaring mee. Dat gebeurt dan ook niet. De wond gaat zo ook wel dicht, alleen er zal een lelijk litteken over blijven. Dat vond de vrouw verder niet zo erg.

vieze hondenbeet

 

 

nu schoon

 

Heel ernstig en meelijwekkend vond ik de volgende dag een 24-jarige vrouw, met een mooi en lief gezicht, die door haar moeder in een rolstoel werd binnengereden. Het verhaal vond ik indrukwekkend: zij was tot voor enkele jaren terug goed gezond. Zij werd zwanger, maar  controles waren er eigenlijk niet. Zij is onderweg naar een ziekenhuis elders bevallen en kort nadien in coma geraakt. Omdat wij geen medische gegevens van haar hadden, zou ze een beroerte, maar waarschijnlijker een ' zwangerschapsvergiftiging' tengevolge van hoge bloeddruk kunnen hebben opgelopen. Hierdoor zijn onherstelbare hersenbeschadigingen opgetreden met als gevolg: een ernstig gehandicapte jonge vrouw, voortdurend tandenknarsend, een dwangstand van haar ogen, spastisch en met wie geen contact mee viel krijgen. Ze wordt door haar moeder opgevangen en dat zal de familie voor de rest van haar leven moeten doen. Opvanginstellingen voor dergelijke patiënten bestaan in heel Tanzania niet. Volgende week moet de patiënt terugkomen, want dan is er een neuroloog uit de VS voor een week in huis. Ik denk niet dat hij veel te bieden heeft, maar het kan nooit kwaad een deskundige er ook nog eens naar te laten kijken. Overigens ging het met de baby van de jonde vrouw naar wens, zo zei oma, toen ik daarnaar vroeg.
I
ntussen kwamen er veel masaai-patienten vandaag. De kleren die ze aanhebben, met die geur, niet echt fris allemaal. Soms met hele dekens om en een muts op, terwijl dit een land is waar het bepaalde niet koud is. En dan al die zwaarwegende sieraden door uitgezakte openingen in hun oorlellen, gouden ringen om bepaalde tenen en dan die dolk en die eeuwige stok. Dat zijn hun wapens. Ik zag er verschillende met een handspiegeltje om hun hals. Bekijken ze zichzelf daarmee? Ik weet het niet. Meestal zijn de masaai broodmager, hoewel lang niet altijd meer. Zeker als ze zich in of de nabijheid van een stad ophouden, proeven ze meer van die lekkernijen die zo calorierijk zijn. Maar doordat ze veel lopen, blijft hun gewicht dikwijls nog wel redelijk.

spiegeltje aan de wand?

Op het spreekuur zagen we nog een 75 jarige man die al enige tijd tevoren een beroerte had doorgemaakt. Hij was nog gehandicapt en kwam in een rolstoel. Of het nu een bloeding of een stolsel(infarct) wist niemand, een scan wordt hier nergens gemaakt. Voor de behandeling maakt dat wel uit, want bij een bloeding moet je natuurlijk geen bloedverdunnende middelen geven. Hij  had ze wel, gewoon omdat een infarct de grootste kans heeft en het probleem de afgelopen periode niet erger was geworden. Hij zou wat fysiotherapie moeten hebben, maar ook dat is hier niet. Met zijn zoon werd even voorgedaan welke oefeningen hij met z'n vader kon doen. Of dat het nou is? Indrukkend vond ik een uitgebreide ontsteking van de hoofdhuid bij een man van een jaar of 45. Hij kwam terug voor controle en ik vond het allemaal nog maar matig. Gelukkig had een collega enkele weken geleden een foto gemaakt met zijn mobiel, dus konden we mooi vergelijken. Er zat inderdaad verbetering in, zij het niet echt schokkend. Ook deze patiënt vertrok weer met een lading pillen en crèmes en mocht over enkele weken terugkomen. Maar wat het nou precies was, het bleef mij onduidelijk.

hoofdwonden

De keuken is hier wel een belangrijke ontmoetingsplaats voor alle medewerkers. Het is niet meer dan een soort kantine waar twee picknicktafels staan die wij wel kennen van parkeerplaatsen en Staatsbosbeheer. In de hoek staat een wastafel en iedereen die binnenkomt, duikt eerst even die hoek in. Dat is een goede gewoonte. Niet alleen dat, maar zelfs noodzakelijk, want ik zie regelmatig mensen met hun handen eten. De meesten doen dat niet. Om een uur of half elf komen de eersten al de kantine binnen: thee of koffie met 2 sneden onbelegd en onbesmeerd wittebrood. En om een uur of twee dan de lunch, doorgaans rijst met bruine boven of naar believen bruine bonen met rijst. Ik kan het inmiddels niet meer zien.

bruine bonen met rijst of rijst met bruine bonen

 

 

De avonden zijn, gemiddeld gesproken, best wel saai. Twee dagen geleden ben ik eens om een uur of vier 's middags naar een op een kilometer of twee verder op een heuvel gelegen hotel gewandeld. Het bleek een luxe tent, met veel Amerikaanse gasten en gerund door een Duitser. Er was een zwembad, een bar met een heel mooi terras. Een biertje zou er hier wel ingaan. Intussen was het donker geworden en de gasten gingen langs het buffet. Dat was natuurlijk niet voor mij bedoeld, alhoewel, zou dat iemand opvallen? Al het personeel is zwart en wat wit is, is gewoon gast. En omdat de meeste gasten toch op safari-doorreis zijn en niet langer dan een of twee nachten in het hotel zitten, schoof ik ook maar gewoon aan in de rij. Het was heerlijk en misschien niet alleen omdat er toch wel anders gekookt werd dan op Fame, maar misschien nog meer omdat het zo stiekem helemaal gratis was. Dat ga ik van de week nog een keer doen, besloot ik. Maar ik moest nog naar huis. Aarde- en aardedonker. Zouden ze hier ook van die masaai-wachten hebben? Bij de poort trof ik er een paar. Een wilde wel meelopen en met z'n zaklamp scheen hij voor m'n voeten op het oneffen pad. Bij Fame werd ik overgedragen aan zijn masaai-collega daar en die bracht mij weer veilig thuis. Uiteraard allemaal een fooitje rijker Toen ik uiteindelijk in bed nog wat na lag te genieten met name over die kwajongensgrap en een vervolg daarop bedacht ik me: dan moet ik weer dat hele eind op die manier terug. Is me het dat wel waard? Ik moet er nog eens rustig over nadenken.

Ik zit hier nu een week of zes en de eenzaamheid breekt me soms toch wat op. Uiteraard mis ik het thuisfront, maar echt heimwee heb ik ook weer niet. Ik bedenk me, dat ik het hier misschien ook wel weer een beetje gezien heb. Het werk is natuurlijk prachtig. Maar dat je steeds afhankelijk bent van anderen die het vertaalwerk voor je moeten doen, blijft lastig. En ik vind het lastig om te zeggen dat het anders moet. Per slot ben ik hier een gast en niet meer. Aan de andere kant word je mening toch vaak wel weer erg gewaardeerd. Maar gebeurt er uiteindelijk ook wat mee? Dat is voor mij de grote vraag. 

Vannacht van drie verschillende mensen sms-jes gehad dat Ajax uit de Europaleague ligt, maar dat AZ 'door'  is. Dit laatste was wel een narrow escape begreep ik, met name in de laatste minuten. Maar ik ben blij dat m'n cluppie verder mag, hoewel dat tegen Anzjii uit Rusland is, een geducht tegenstander. Vorig jaar werd AZ door deze club, toen vooral bestaande uit voor veel geld bij elkaar gekochte goede Europese spelers, vernederd. Laten we hopen dat de kaarten nu anders liggen.

Vanochtend met mijn collega Mwanjana, de 'oude rot' met de meeste ervaring hier, een heel gesprek gehad over besmettelijke ziekten hier in Tanzania. Zo heeft hij in de laatste 30 jaar een forse cholera-uitbraak meegemaakt en ook verschillende keren de pest gezien. Bij beide, in beginsel snel verlopende, bedreigende ziekten die nogal eens tot de dood leiden, speelt de hygiëne en met name het drinkwater en de bereiding van voedsel een belangrijke rol. Gelukkig is de situatie nu veel beter in Tanzania en weten de meeste mensen wel waarop ze moeten letten. Maar ja, dan moeten de omstandigheden wel altijd en overal voorhanden zijn. En in zo'n warm land kan het snel uit de hand lopen.

Een 79-jarige, moeizaam bewegende Masaai-man komt binnen met zijn zoon. Hij is er voor het eerst en ik begrijp dat hij al 3 jaar last heeft van lage rugpijn, z'n knieën en van de gewrichten van de grote teen van beide voeten. Het is een verhaal dat wel bij jicht zou kunnen passen, maar het lab.onderzoek levert geen enkele afwijking op. Uiteindelijk blijkt het toch meer een verhaal van algehele artrose, wij zouden zeggen 'gewrichtsslijtage'. Dat komt bij alle mensen voor, hoewel bij de een wat meer dan bij de ander. Het gaat om een algemeen verouderingsproces van de gewrichten, dat niet echt tegen te houden is. Soms geven we wat medicijnen tegen de pijn en soms wordt er, althans in ons land, geopereerd als de klachten niet meer te harden zijn. Hier is daar geen sprake van, en de patiënt krijgt wat pijnstillers mee naar huis. Ik zag ook nog een klein jongetje, die echt gekleed ging als een 'heertje'. Een grappig gezicht, zo'n klein ventje in een wat te ruim zittend kostuumpje. Hij moest het speciaal van zijn moeder aan, omdat hij naar de dokter ging. Hij hoestte wat, maar het bleek allemaal erg mee te vallen. Een verkoudheidje en medicatie? Nee, dat vonden we niet nodig.

een 'heertje'

Zoals kennelijk overal moeten de artsen hier er nog een hele administratie op nahouden. Ze zijn  er niet erg tuk op en wat dat betreft, lijken ze ook alweer op ons. Dokters willen patiënten zien, dat is hun vak en hun passie en daar hoort geen bureaucratie bij. In ons land zijn de meeste, praktiserende dokters, of het nu huisartsen of specialisten zijn, wars van die aantekeningenmakerij. Managers, zorgverzekeraars en meer van dat soort lusten er wel pap van. Ze doen er doorgaans niets mee, maar dat hindert niet. Soms komt er een rapport waarover uitvoerig wordt vergaderd en gedaan, en vervolgens: helemaal niets. Maar het is een mooi rapport en de managers zijn er blij mee.
Veel van de gegevens die wij aanleveren, worden opgehoest door de computer. Dat scheelt op zich veel werk. Wat knoppen indrukken en kijken wat er gebeurt. Maar vooraf moeten we natuurlijk wel zorgvuldig zijn het invoeren van de gegevens. Het meeste gebeurt al tijdens de consulten en de computer suggereert de codes die wij dan moeten accorderen. Hier geen computer, maar alles op en in mappen en op grote lijsten. Hele vellen en boeken ermee vol. Dit blijkt ondermeer een verplichting van de Tanzaniaanse overheid die precies wil weten wat de dokters doen, welke diagnoses er zijn gesteld en welke behandeling er is voorgeschreven. Ik kan me best voorstellen dat dit voor een overheid belangrijke gegevens zijn. Beleidsmakers moeten zich natuurlijk wel op feiten kunnen baseren. Maar de tijd die het de dokters hier kost, is wel extreem. Elke dag minimaal een uur per dokter. Ik leef met ze mee, maar helaas kan ik ze erbij niet helpen.

administratie.....

Met mijn collega Mwansjana, ik mag hem steeds meer, ook nog uitvoerig gesproken over malaria. Deze ziekte is in Tanzania in een paar jaar tijd sterk teruggedrongen. Zagen ze er op Fame een tot twee jaar geleden nog een paar honderd patiënten per maand mee,  nu zijn het er hooguit 50. De introductie van nieuwe medicatie maakt de overdracht van besmet bloed met parasieten nagenoeg onmogelijk, terwijl de overheid daarnaast op grote schaal kosteloos klamboes verstrekt. En verder worden de muggen zoveel mogelijk verdelgd met name in de gebieden waar ze veelvuldig voorkomen. Mwansjana weet er veel over te vertellen. Eigenlijk ook niet zo verwonderlijk: zijn vader was ook arts en zijn vrouw is verpleegkundige. Hij heeft passie en dat straalt hij ook uit.

Bijna als uitsmijter van de dag zagen we nog een 8 jarig masaai-jongetje met een opgezette buik die zich niet goed ontwikkelde. Hij bleef klein en zag er wel drie jaar jonger uit. Al gauw bleek hij een dijk van een bloedarmoede te hebben met als meest waarschijnlijke oorzaak wormen en parasieten in de darmen. Het kind kreeg naast een voedings- en vitamineproduct medicijnen tegen dat ongedierte mee en we wilden het over 4 weken voor controle graag weer terugzien. Ik vond het nogal indrukwekkend, maar m'n collega had het over ' een gewone, gebruikelijke zaak'.

Tenslotte mij vandaag ook nog even beziggehouden met de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen en dan speciaal voor CKenG. Ik zie dat de campagne op volle toeren draait en daar ben ik trots op. CKenG is immers een partij die alleen maar voor het belang van alle Castricummers opkomt, zonder religieuze of maatschappelijke achtergrond. De partij heeft in mijn ogen veel goede keuzes gemaakt. Zo was het de enige die standvastig voor een goede oplossing van het knelpunt Beverwijkerstraatweg koos, terwijl de andere partijen ondanks hetgeen er in hun verkiezingsprogramma stond, afhaakten. Jammer, en nu maar hopen dat er geen grote ongelukken gebeuren daar...... CkenG heeft er intussen ook duidelijk voor gekozen dat er een bungalowpark op de Zanderij kan worden gerealiseerd. Zeker als je daarvoor ook de ruimte waar de gebouwen van het kaaspakhuis staan, kunt gebruiken, knapt het gebied absoluut op. Toerisme is een door nagenoeg alle partijen onderschreven speerpunt voor de ontwikkeling van de gemeente, dus als je dat nu ineens niet steunt, waarmee ben je het dan wel eens? Natuurlijk is de Zanderij een aardig gebied. Maar zeg nu eerlijk: slechts twee weken per jaar bloeit er iets en voor het grootste gedeelte van het haar zit je tegen een laag stro aan te kijken. Schone werkgelegenheid, interessant voor de winkeliers en horeca en een zwembad waar ook de Castricummers gebruik van kunnen maken, het lijkt bijna te mooi om waar te zijn. Dit plan verdient nader onderzoek.